پاسخ 5 سؤال در رابطه با پیشگیری از اسهال مسافران

زمان مطالعه: 8 دقیقه

 

در کشور ما  هم‌زمان با تعطیلات رسمی  مسافرت‌های داخلی و خارجی افزایش می‌یابد. فصل مسافرت، فصل بیماری‌های عفونی و اسهال مسافرتی است. البته این مشکل رایجی در سراسر دنیاست. ازلحاظ آماری چیزی حدود 40 درصد مسافران، اسهال را تجربه می‌کنند که معادل 40 هزار نفر در روز یا 15 میلیون نفر در سال می‌شود! اغلب مسافران طی مسافرت خود یا 10 روز پس از بازگشت از مسافرت دچار علائم حاد می‌گردند.
شاید برای شما هم پیش‌آمده که در هنگام مسافرت دچار این بیماری شده باشید. عقب ماندن از برنامه سفر، رنج تحمل بیماری و دلهره عدم دسترسی به دوا و درمان، لحظات سختی را رقم می‌زند در این مقاله به 5 سؤال کاربردی در رابطه با اسهال مسافران، پاسخ داده می‌شود:

1-از کجا بدانم بیماری اسهال مسافران گرفته‌ام؟

اسهال مسافران نوعی عفونت گوارشی است که باعث تخلیه مکرر روده‌ها به شکل مدفوع آبکی حداقل 2 تا 3 نوبت در 24 ساعت می‌گردد. ممکن است همراه یا بدون علائمی از قبیل تهوع، استفراغ، ضعف، بی‌اشتهایی دل‌پیچه، تب و مدفوع خونی باشد.

در بسیاری موارد حمله حاد بین 4 تا 14 روز پس از بازگشت فرد از مسافرت اتفاق می‌افتد ولی بسته به تعداد باکتری‌های واردشده به بدن فرد این مدت می‌تواند کوتاه‌تر باشد. نوع عامل بیماری‌زا روی ایجاد علائم و مدت‌زمان ادامه علائم تأثیر می‌گذارد. علائم بین 1 تا 5 روز طول کشیده و معمولا خودبه‌خود بهبود می‌یابد ممکن است علائم در 8 تا 15 درصد موارد بیش از یک هفته و در 2 درصد موارد بیش از یک ماه ادامه داشته باشد

چه باور داشته باشید یا نه اسهال حاد می‌تواند یکی از بهترین روش‌های مقابله بدن شما در برابر عفونت باشد. گرچه علائم می‌تواند ناراحت‌کننده و ناخوشایند باشد، ولی به شما این امکان را می‌دهد که به‌سرعت مواد مضر را از دستگاه گوارش خود بیرون برانید و از ایجاد مشکلات و عوارض بیشتر جلوگیری کنید.

اسهال مسافران معمولا بدون درمان یا مداخله جدید بهبود می‌یابد. به‌ندرت مواردی وجود دارد که بیش از 2 هفته طول می‌کشد و شکل مزمن به خود می‌گیرد که درمان آن مشکل‌تر است. این امر در صورت عدم درمان مناسب می‌تواند باعث کمبود آب و مواد مغذی در بدن شود.

خبر خوب این است که شما می‌توانید اقدامات مختلفی برای درمان خانگی هر دو نوع اسهال حاد و مزمن انجام دهید. پس از مطالعه این مقاله شما یکسری اقداماتی را خواهید آموخت که با انجام آن‌ها مدفوعتان قوام‌یافته، آب بدنتان تأمین گردیده و علائم اسهالتان برطرف می‌گردد.

2-چه عاملی باعث ایجاد اسهال مسافران می‌شود؟

باکتری‌ها در بیش از 90 درصد موارد عامل اسهال مسافرتی در سرتاسر دنیا هستند که سردسته آن‌ها نوعی باکتری بنام ای کولای سم زا روده‌ای (به‌اختصار ETEC) است که به دیواره روده چسبیده و تولید سم می‌کند و مسئول به وجود آمدن اسهال و دردهای شکمی ا.ست. البته نوع باکتری‌های مسبب اسهال مسافرتی در مناطق مختلف باهم فرق می‌کند مثلاً در آسیای جنوبی کامپیلوباکتر (Campilobacter) اصلی‌ترین عامل به شمار می‌آید.

. به نظر می‌رسد افراد بومی هر منطقه نسبت به باکتری‌های هر منطقه ایمنی پیداکرده باشند عاملی که توجیه‌کننده علت عدم بروز بیماری در مردمان آن منطقه است.

گاهی اوقات ویروس‌هایی مثل روتاویروسها (Rotaviruses) انگل‌هایی مانند ژیاردیا (Giardia) باعث اسهال حاد مسافرتی می‌شوند که درصد کمتری را به خود اختصاص می‌دهند.

3- چه‌طور اسهال نگیرم؟

احتمال ابتلا به اسهال مسافرتی بیشتر به مقصد مسافرت شما بستگی دارد. صرف‌نظر از این‌که به مسافرت داخلی می‌روید یا خارج از کشور، مسافرت به یا توقف در مکان‌هایی که ازنظر بهداشتی شرایط مناسبی ندارند و خوردن و نوشیدن در این مناطق با افزایش احتمال بروز اسهال همراه است. مسافرت در طول فصل‌های خاص و به مکان‌های خاص (مثلاً مسافرت به جنوب آسیا در فصول گرم و مرطوب سال یا رفتن به مکان‌های پرازدحام) هم در ایجاد اسهال تأثیر دارد.

بروز اسهال مثل بقیه بیماری‌های عفونی درواقع به زورآزمایی بین قدرت بیماری‌زایی عامل بیماری‌زا و مقاومت بدن فرد بستگی دارد که البته تعداد عامل بیماری‌زا نیز مهم است؛ یعنی هرچقدر قدرت بیماری‌زایی یک باکتری یا ویروس بیشتر بود و به تعداد بیشتری وارد بدن فرد شود و از سویی توانایی ایمنی آن فرد کمتر باشد آن فرد از احتمال بیشتری برای ابتلا به اسهال برخورداراست. پس تا اینجا مشخص شد چرا وقتی‌که اعضای یک خانواده باهم از یک نوع غذا می‌خورند بعضی‌ها بیمار نمی‌شوند.

احتمال ابتلای افراد جوان و کودکان زیر 6 سال، افراد دارای نقص ایمنی، دیابت، بیماری التهابی روده، سیروز کبدی و افرادی که داروهای آنتی‌اسید استفاده می‌کنند یا تحت عمل جراحی معده-روده قرارگرفته‌اند به اسهال مسافرتی بیشتراست، اگر جزو این افراد هستید بیشتر مراقب باشید!

در مصاحبه‌ای که ما پزشک‌ها با بیماران انجام می‌دهیم بیشتر افراد اینکه چطور اسهال گرفته‌اند را به خاطر ندارند البته طبیعی است. چون اغلب نکات بهداشتی را رعایت می‌کنند تازه از زمان ورود عامل بیماری‌زا به بدن بیمار ممکن است سه، چهار روز گذشته باشد که یادآوری راسخت تر می‌کند. ولی این میکروب‌ها و ویروس‌های موذی! از راه‌های به‌ظاهر نامحسوس هم وارد بدن ما می‌شوند.

اسهال مسافران معمولا به خاطر خوردن آب یا مواد غذایی آلوده به مدفوع و ورود باکتری، ویروس یا انگل‌ها به دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد که طی مراحل آماده‌سازی غذا یا بعدازآن توسط فرد آلوده وارد مواد غذایی می‌شود ازاین‌جهت در صرف مواد غذایی نیم‌پز یا خام مثل گوشت نیم‌پز یا کبابی، انواع صدف و سالاد باید بیشتر دقت کنیم.

سایر نکاتی که باید به خاطر داشت این است که انواع سس‌های روی میز غذا، غذای بوفه صبحانه در هتل‌ها که ساعت‌ها دردمای اتاق بوده هم در مظان اتهام قرار دارند. انجماد باعث نابودی عوامل ایجادکننده اسهال مسافرتی نمی‌گردد بنابراین در مصرف آب و نوشیدنی‌های حاوی یخ آلوده هنوز احتمال ابتلا وجود دارد و باید دانست الکل باعث استریل شدن آب و یا یخ نمی‌شود.

آب و غذای آلوده تنها عامل انتقال بیماری نیست، هر وسیله آلوده‌ای می‌تواند در شرایطی باعث انتقال بیماری شود ازجمله ظروف، لیوان، قاشق و چنگال، گاهی دست زدن به سطوح و دستگیره‌های آلوده و بردن دست آلوده به دهان می‌تواند باعث بیماری شود.

اگر در مسافرت دسترسی به آب شرب سالم نداشتید می‌توانید راه‌کارهای زیر را به کار ببرید:

1.ساده‌ترین راه جوشاندن آب برای 3 دقیقه و سرد کردن آن در دمای اتاق است که همه باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌های بیماری‌زا را از بین می‌برد

2.اضافه کردن 2 قطره هیپوکلریت سدیم 5% (محلول بلیچ) به یک لیتر آب و مصرف آن پس از 30 دقیقه

3.اضافه کردن 5 قطره تنتور ید به 1 لیتر آب و مصرف آن بعد از 30 دقیقه

4.استفاده از فیلترهای تسویه آب که در برخی فروشگاه‌ها در دسترس قرار دارد.

پیشگیری دارویی به‌طورمعمول توصیه نمی‌شود ولی در آن دسته از افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای نظیر بیماری قلبی -عروقی، کلیوی، بیماری التهابی روده یا ضعف سیستم ایمنی بدن دارند و مستعد ابتلا به اسهال مسافران هستند، یا ابتلا به اسهال حاد مسافران در آن‌ها باعث بی‌ثباتی بیماری اولیه‌شان می گرد می‌توان از قرص‌های ریفاکسیمین (Rifaximin) در طی مدت مسافرت استفاده نمود

استفاده از بیسموت ساب سالیسیلات (Bismuth subsalicylate) و پروبیوتیک‌های حاوی لاکتوباسیل نیز در پیشگیری از اسهال مسافرتی مفید است.

4- اگر اسهال گرفتم چه کارکنم؟

در اینجا برخی توصیه‌ها به شما کمک می‌کنند تا علائم اسهال را متوقف کنید:

1. خوردن تدریجی -هرچه بیشتر مواد غذایی مصرف کنید، دستگاه گوارش بیشتر کار می‌کند. شما احتمالاً درحالی‌که اسهال دارید بی‌اشتها هستید بنابراین سعی کنید مقادیر کمتری غذا در دفعات بیشتر بخورید.

2. غذاهای ساده که به‌راحتی قابل‌هضم هستند – چند روز اول مواد غذایی مثل غلات کامل ساده، سیب، موز و برنج استفاده کنید. این غذاها در سیستم گوارش به‌آسانی هضم می‌شوند و می‌توانند مقداری فیبر برای کمک به افزایش قوام مدفوع فراهم کنند.

3. روغن کتان – نشان داده‌شده است که مدت‌زمان اسهال را کاهش می‌دهد.

4. میوه‌ها و سبزی‌ها – فیبر، آب و الکترولیت‌ها را فراهم می‌کنند. سعی کنید با مخلوط کردن میوه و سبزی‌های بخارپز مخلوط اسموتی بسازید. بر علائم خود نظارت کنید تا مطمئن شوید که بدتر نمی‌شود. برخی از افراد به قندهای طبیعی واکنش نامطلوب نشان می‌دهند.

5. عسل و زنجبیل خام – بعضی افراد با اضافه کردن مقدار کمی عسل و ریشه زنجبیل به دم‌نوش گیاهی (نگاه کنید به زیر)، علائم تحریک معده خود را کاهش می‌دهند.

6. همیشه هیدراته باشید -می‌دانید چگونه می‌توان از برخی علائم اسهال نظیر سرگیجه و ضعف جلوگیری کرد؟ برای این منظور هر ساعت حدود 500 سی‌سی آب بنوشید شما همچنین می‌توانید کمبود مایعات بدنتان را از طریق نوشیدن آب سوپ خانگی(bone broth)  تأمین کنید که نیازتان را به مواد غذایی (نظیر آمینواسیدها و الکترولیت‌ها) نیز تامین می‌کند دم‌نوش‌ها شامل زنجبیل، نعناع فلفلی، پوست جوی دوسر (oat bark)، شیرین‌بیان/رازیانه، یا دم‌نوش انار (بدون کافئین) می‌تواند به تخفیف علائم گوارشی شما کمک کند.

نوشیدن آب نارگیل (به‌عنوان منبع طبیعی الکترولیت) راه‌حل خوبی برای همه افراد نیست، ولی آب سبزی‌های تازه راه خوبی برای رساندن آب و مواد غذایی به دستگاه گوارش شماست. بااین‌حال مقدار زیادی آب‌میوه یا مایعات در طول مدت کوتاهی ننوشید چون باعث بدتر شدن اسهال می‌گردد. رنگ ادرار و میزان احساس تشنگی‌تان معیار خوبی برای تعیین میزان آب ازدست‌رفته می‌باشد. اگر بیشتر اوقات ادرار ندارید وز مانی که ادرار می‌کنید رنگ آن زرد تیره است، بیشتر آب بنوشید. آن‌قدر بنوشید تا آنکه احساس تشنگی‌تان از بین رفته و رنگ ادرارتان زرد روشن شود.

7. به‌اندازه کافی استراحت کنید- زمانی که دچار اسهال هستید از تمرینات فراوان و فعالیت فیزیکی شدید بپرهیزید… به بدن خود این فرصت را بدهید که با خوابیدن کافی ترمیم یابد (۸ ساعت یا بیشتر خواب شبانه) سخت نگیرید، اضطرابتان را کم کنید.

8. این مکمل‌ها را امتحان کنید-مکملها نه‌تنها به‌سلامت کلی دستگاه گوارش کمک می‌کنند بلکه باعث بهره‌مندی بیشتر از غذاها و مواد مغذی مصرفی می‌گردند. استفاده از مکمل‌های زیر توصیه می‌شود:
پروبیوتیک ها (50 بیلیون واحد در روز) جهت حفظ تعادل میکروبی روده
آنزیم‌های گوارشی (2 عدد قبل از هر وعده غذایی) جهت جذب مواد مغذی
پودرهای گلوتامین (۵ گرم ۲ بار در روز) جهت ترمیم دیواره روده‌ها، بخصوص در موارد اسهال مزمن. هم به‌صورت مکمل وهم در آب سوپ (bone broth) به‌طور طبیعی موجود است.
آب‌آلو ورا (نصف فنجان ۳ بار در روز) برای ترمیم دستگاه گوارش. به‌راحتی هضم می‌شود.
فیبر خالص جوانه‌زده از دانه‌های کتان و تخم شربتی فرنگی (chia) (۲ تا ۳ قاشق غذاخوری در روز) باعث قوام یافتن مدفوع و کاهش دفعات اسهال می‌گردد.

9. از اسانس‌های طبیعی (Essential Oils) استفاده کنید
اسانس‌های طبیعی مانند نعناع فلفلی التهاب روده را تخفیف داده علائم را بهبود بخشیده و مدفوع شل را برطرف می‌کند. همچنین به خاطر وجود منتول (menthol) ومونوترپین (monoterpine) اثرات ضد انقباض روی جدار روده داشته و باعث کاهش دردهای کرامپی شکم می‌گردد.

مواد غذایی که هنگام اسهال حاد یا داشتن علائم مزمن باید از خوردن آن‌ها اجتناب کنید

1. محصولات لبنی صنعتی- هضم لبنیات فرآوری شده دشواراست و می‌تواند اسهال شمارا بدتر کند. بااین‌حال لبنیات ارگانیک نظیر ماست یا کفیر که دارای پروبیوتیک فراوان هستند عملکرد روده‌ها را بهبود می‌بخشند.

2. هر ماده حساسیت‌زای بالقوه- نظیر گلوتن، انواع آجیل، صدف‌ها و لبنیات.

3. روغن‌ها و چربی‌های فرآوری شده-چربی زیاد می‌تواند معده حساس شمارا تحریک کرده و اسهال شمارا بدترند. شامل چربی‌های موجود در محصولات بسته‌بندی‌شده با روغن گیاهی تصفیه‌شده، فست فودها، غذاهای پنیر دار، گوشت‌های فرآوری شده یا غذاهای سرخ‌شده می‌باشند.

4. قندهای افزودنی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی- باکتری‌ها عاشق قند هستند و قند در بسیاری موارد باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن و کاهش عملکرد دستگاه گوارش می‌گردد.

5. کافئین – باعث تحریک عضلات جدار روده‌ها گردیده و از این طریق انقباضات دردهای شکمی را تشدید می‌کند.

6. نوشیدنی‌های شیرین گازدار

7. الکل

8. غذاهای دارای کربوهیدرات‌های FODMAP1 شاید علائم شمارا بدتر کنند. واکنش‌ها از فردی به فرد دیگر فرق می‌کند. غذاهای دردسرساز عبارت‌اند از: گلابی، جو، لوبیا / حبوبات، گندم، ذرت، سویا، سیب‌زمینی و هر نوع سبوس.

5-چه زمانی به دکتر مراجعه کنم؟

اسهال مسافران معمولا طی چند روزبه خودی خود برطرف می‌گردد. درصورتی‌که توسط عواملی غیر از عوامل رایج ایجاد شود علائم و نشانه‌ها ممکن است طولانی‌تر و شدیدتر باشند، در چنین مواردی ممکن است به تجویز دارو نیاز داشته باشید…

اگر دچار بی‌آبی شديد، استفراغ مداوم، مدفوع خوني يا تب شدید بودید يا علائم شما بيش از 3 تا 5 روز طول بکشد، به پزشک مراجعه کنيد…

در خصوص اطفال بیشتر احتیاط کنید زیرا اسهال مسافران می‌تواند در یک‌زمان کوتاه باعث کم‌آبی شدید شود. اگر فرزند شما بیمار است و علائم یا نشانه‌های زیر را دارد، با پزشک تماس بگیرید:

• استفراغ مکرر
• مدفوع خونی یا اسهال شدید
• تب 39 درجه و بالاتر
• خشکی دهان یا گریه بدون اشک کودک
• علائم خواب‌آلودگی غیرطبیعی، منگی یا عدم پاسخگویی
• کاهش حجم ادرار، شامل خیسی کمتر پوشک در نوزادان

1-Fermentable Oligosaccharids,Disaccharids,Monosaccharids & Polyols

رژیم FODMAP مخفف الیگوساکارید ها، دی ساکاریدها، مونوساکاریدهای قابل تخمیر و پولیول ها است. فودمپ ها استاندارد تخمیر الیگو دی، مونو ساکارید و پلی یول ها هستند. این کربوهیدرات‌های با زنجیر کوتاه در برخی از افراد قابل‌هضم نیستند. آن‌ها به انتهای روده، محل زندگی باکتری‌های روده می‌رسند. باکتری‌های روده، از این کربوهیدرات‌ها تولید گاز هیدروژن می‌کنند و باعث همه انواع علائم گوارشی می‌شوند. فودمپ ها همچنین مایع را به داخل روده می‌کشند که باعث اسهال می‌شود.