جسم سالم
کبد چطور چرب می‌شود؟
کبد شما بزرگ‌ترین عضو داخلی بدنتان است که در هضم غذا، ذخیره انرژی و پاک‌سازی سموم از بدن به شما یاری می‌رساند. در کبد چرب، چربی در سلول‌های کبد تجمع پیدا می‌کند. کبد چرب به دو شکل بروز می‌کند:
۱. کبد چرب غیرالکلی
۲. کبد چرب الکلی که به آن استئاتوهپاتیت الکلی (Alcoholic steatohepatitis) هم گفته می‌شود.
آنچه در این مقاله میخوانید
کبد چرب غیرالکلی چیست؟
کبد چرب غیرالکلی اصطلاحی کلی است که به طیف وسیعی از بیماری‌های کبدی اطلاق می‌شود که در افراد غیرالکلی دیده می‌شود. همان‌طور که از نام آن پیداست ویژگی اصلی کبد چرب غیرالکلی تجمع چربی فراوان در سلول‌های کبدی است.
کبد چرب غیرالکلی شایع‌ترین شکل بیماری مزمن کبدی است که تقریباً در یک‌چهارم افراد دیده می‌شود.
برخی افراد دچار کبد چرب غیرالکلی،به سمت استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) پیش می‌روند که شکل شدید کبد چرب است. با التهاب سلول‌های کبدی مشخص می‌شود و می‌تواند به سمت آسیب پیشرفته (سیروز) و نارسایی کبدی برود. این آسیب مشابه با آسیب ناشی از مصرف زیاد الکل است.
کبد چرب الکلی چیست؟
درنتیجه مصرف فراوان الکل بروز می‌کند. بیشتر الکل مصرفی توسط کبد تجزیه می‌شود ولی فرایند تجزیه با تولید مواد زائدی همراه است که به بافت کبد آسیب‌زده، موجب التهاب شده و دفاع طبیعی بدن را تضعیف می‌کند. مصرف بیشتر الکل، با آسیب بیشتر کبد همراه است. کبد چرب الکلی ابتدایی‌ترین مرحله بیماری کبد مرتبط با الکل است. مرحله بعدی هپاتیت الکلی و سیروز کبدی است.
علائم کبد چرب کدام است؟
کبد چرب غیرالکلی معمولاً هیچ علامتی ندارد. در صورت وجود، علائم شامل موارد زیر است:
-
- خستگی
- درد یا ناراحتی در قسمت فوقانی راست شکم
علائم احتمالی NASH و آسیب پیشرفته کبدی یا سیروز شامل این موارد است:
-
- اتساع شکمی یا آسیت
- اتساع وریدهای سطحی پوست شکم
- بزرگی طحال
- قرمزی کف دستان
- زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)
علت آن چیست؟
محققین به‌درستی نمی‌دانند چرا برخی افراد دچار تجمع چربی در کبد می‌شوند درحالی‌که برخی دیگر این‌طور نیستند. همین‌طور یافته‌های محدودی وجود دارند که می‌گویند چرا بعضی موارد کبد چرب به‌سوی التهاب و سیروز می‌روند و بعضی دیگر خیر.
ولی کبد چرب غیرالکلی و NASH هر دو با شرایط زیر ارتباط دارند:
۱. اضافه‌وزن یا چاقی
۲. مقاومت به انسولین که در این حالت سلول‌ها در پاسخ به هورمون انسولین، از دریافت قند خون خودداری می‌کنند.
۳. مرحله پیش دیابت یا دیابت نوع ۲
۴. چربی خون بالا بخصوص تری‌گلیسرید بالا
بیشتر در چه کسانی دیده می‌شود؟
در برخی افراد تجمع چربی به عنوان سم برای سلول‌های کبدی عمل کرده و موجب التهاب سلول‌های کبدی و بروز NASH می‌شود که نهایتاً به جراحت بافت کبد می‌انجامد. کبد چرب بیشتر در افراد زیر دیده می‌شود:
-
- کسانی که دیابت نوع ۲ دارند یا در وضعیت پیش دیابت قرار دارند.
- افرادی که چاق هستند.
- در سنین میان‌سالی و بالاتر هستند، هرچند در کودکان هم دیده می‌شود.
- چربی خونشان بالاست.
- فشارخون بالایی دارند.
- داروهایی نظیر کورتیکواستروئیدها و برخی داروهای ضد سرطان استفاده می‌کنند.
- اختلالات متابولیک مشخصی دارند مثل سندرم متابولیک
- کاهش وزن سریع داشته‌اند.
- عفونت‌هایی نظیر هپاتیت سی دارند.
- در معرض برخی مواد سمی بوده‌اند.
کبد چرب غیرالکلی در ۲۵ درصد افراد دیده می‌شود. به همان نسبت که میزان چاقی، دیابت نوع ۲ و چربی خون بالا بین افراد در حال گسترش است، میزان کبد چرب غیرالکلی نیز در حال افزایش است.
کبد چرب الکلی تنها اختصاص به افرادی دارد که مدت‌ها است مقدار زیادی الکل می‌نوشند. ریسک ابتلا به این بیماری در زنان دارای اضافه‌وزن و جهش‌های ژنتیکی خاص، بیشتر است.
عوامل خطرساز آن چیست؟
طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و شرایطی وجود دارند که می‌توانند زمینه بروز کبد چرب غیرالکلی را ایجاد کنند این موارد عبارت‌اند از:
-
- کلسترول بالا
- تری گلیسیرید بالا
- سندرم متابولیک
- چاقی به‌خصوص چاقی شکمی
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- وقفه تنفسی در خواب
- دیابت نوع ۲
- کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
- کم‌کاری غده هیپوفیز (هیپو پی توئیتریسم)
کبد چرب در این افراد بیشتر احتمال دارد به سمت NASH برود:
-
- افراد مسن
- افراد دچار دیابت
- افراد دارای تجمع چربی شکمی
چطور تشخیص داده می‌شود؟
ازآنجاکه معمولاً کبد چرب علامتی ندارد، تشخیص آن بسیار دشوار است. پزشکتان ممکن است بر اساس آزمایشات غیرطبیعی کبدی که به‌طور اتفاقی انجام داده‌اید، این احتمال را مطرح کند. در این صورت از شما شرح‌حال پزشکی می‌گیرد معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و درخواست آزمایشات متعددی شامل خون و سونوگرافی یا اسکن و گاهی بیوپسی می‌دهد.
تشخیص کبد چرب غیرالکلی از NASH بدون آزمایشات تکمیلی بسیار دشوار است. به‌منظور تشخیص افتراقی بین کبد چرب الکلی و غیرالکلی ممکن است در مورد مصرف الکل یا داروهایتان از شما بپرسد.
در هنگام معاینه فیزیکی قد و وزنتان اندازه گرفته می‌شود تا شاخص توده بدنی‌تان محاسبه شود و میزان اضافه‌وزنتان سنجیده شود. بزرگی احتمالی کبدتان بررسی می‌شود و علائمی در رابطه با سیروز کبدی نظیر زردی چشم‌ها یا پوست جستجو می‌شود.
برای تشخیص، آزمایشاتی نظیر تست‌های کبدی، شمارش سلولی و تست‌های انعقادی انجام می‌گیرد. در رابطه با عکس‌برداری، سونوگرافی یا اسکن از کبد درخواست می‌شود تا میزان تجمع چربی و همین‌طور زبری سطح کبد بررسی شود. حالت اخیر نشان‌دهنده وجود فیبروز یا جراحت کبدی است که می‌تواند منتهی به سیروز کبدی شود در برخی از موارد ممکن است نیاز به نمونه‌برداری یا بیوپسی وجود داشته باشد تا مشخص شود میزان آسیب کبدی چقدر است؟
عوارض آن چیست؟
۵ تا ۱۲ درصد افراد دارای NASH به‌سوی سیروز پیش می‌روند.
اگر این فرآیند متوقف نشود سیروز کبدی می‌تواند منتهی به این موارد شود:
-
- تجمع مایع (آسیت) داخل شکم
- اتساع وریدهای تحتانی مری یا واریس مری که در معرض پارگی و خونریزی قرار دارد.
- خواب‌آلودگی، اختلال هوشیاری و تکلم نامفهوم که به آن انسفالوپاتی کبدی می‌گویند.
- نارسایی کبدی مرحله نهایی به این معنی که کبد از کار کردن بازمی‌ایستد.
- سرطان کبد
چطور پیشگیری کنیم؟
برای کاهش خطر ابتلا به کبد چرب غیرالکلی می‌باید تغییراتی در سبک زندگی‌تان بوجودآورید:
۱. رژیم غذایی سالم داشته باشید رژیم غذایی با پایه گیاهی سالمی انتخاب کنید که سرشار از میوه‌ها، سبزیجات غلات کامل و چربی‌های سالم باشند. نمک و شکر را تا می‌توانید از غذاهایتان حذف کنید.
۲. وزن مناسبی داشته باشید. اگر اضافه‌وزن دارید یا چاق هستید چند کالری از مصرف‌تان بکاهید و فعالیتتان را بیشتر کنید. اگر وزن مناسبی دارید، تلاش کنید تا رژیم غذایی سالمی هم داشته باشید.
۳. در بیشتر روزهای هفته ورزش کنید. اگر به‌طور منظم ورزش نمی‌کنید ، ابتدا از دکترتان تأییدیه بگیرید.
۴. واکسن هپاتیت A،B و هرساله واکسن آنفولانزا تزریق کنید. توجه داشته باشید اگر درزمینهٔ کبد چرب دچار هپاتیت A یا B شوید احتمال نارسایی کبد بیشتر می‌شود.از سوی دیگر کسانی که دچار بیماری التهابی مزمن کبد هستند از احتمال بیشتری برای ابتلا به عفونت‌های کبدی برخوردار هستند؛ بنابراین دریافت هر دو نوع واکسن هپاتیت A و B ضروری است.
۵. قبل از استفاده از هرگونه داروی مکمل، جایگزین، گیاهی یا خانگی حتماً با دکترتان مشورت کنید.
آیا قابل‌درمان است؟
معمولاً پزشکان برای درمان کبد چرب غیرالکلی در افراد چاق، کاهش وزن را توصیه می‌کنند. کاهش وزن میزان بروز تجمع چربی، التهاب و فیبروز در کبد را کاهش می‌دهد.
اگر مشخص شد که دارو، مسبب کبد چرب شماست باید مصرف آن را متوقف کنید ولی قبل از هر اقدامی با دکترتان مشورت کنید شاید لازم باشد به‌تدریج داروی خود را قطع کنید و در عوض آن را با یک داروی دیگر جایگزین کنید.
تا به امروز داروی تائید شده‌ای برای درمان کبد چرب غیرالکلی وجود ندارد ولی تحقیقات در رابطه با استفاده از داروهای ضد دیابت یا ویتامین E در جریان است.
در رابطه با درمان کبد چرب الکلی مهم‌ترین قسمت آن توقف مصرف الکل است. شاید لازم باشد در این رابطه با یک درمانگر دیدار کنید یا دریکی از جلسات ترک اعتیاد به الکل شرکت کنید همچنین در این رابطه داروهایی وجود دارد که تمایل شما به الکل را کاهش داده یا می‌توانند باعث تنفر نسبت به الکل شوند.
هم کبد چرب الکلی و هم‌شکلی از کبد چرب غیرالکلی (استئاتوهپاتیت غیرالکلی) می‌توانند منتهی به سیروز کبدی شوند. پزشکان می‌توانند با استفاده از داروها، جراحی یا روش‌های دیگر مشکلات سلامتی مرتبط با این امر را تخفیف دهند. درصورتی‌که سیروز به نارسایی کبد بیانجامد، امکان پیوند کبد وجود دارد.
